Het begint allemaal in een Rooms-Katholiek weeshuis in Utrecht. In 1895 plaatsen orgelmakers Pieter en Michael Maarschalkerweerd van Maarschalkerweerd & Zn. hier een nieuw pijporgel. Jan Elbertse – dan twaalf – mag helpen en is op slag verliefd.
Orgelmakers hebben de kleinste CAO van Nederland. Ze zijn origineel, individualistisch en koppig. Dat gaat ook op voor Elbertse Orgelmakers B.V. te Soest. Voor Johannes Josephus Elbertse, de grondlegger van het bedrijf, begint het allemaal in een Rooms-Katholiek weeshuis in Utrecht. In 1895 plaatsen orgelmakers Pieter en Michael Maarschalkerweerd van Maarschalkerweerd & Zn. hier een nieuw pijporgel. Jan Elbertse – dan twaalf – mag helpen en is op slag verliefd. Kort daarna gaat Jan bij Maarschalkerweerd & Zn. in de leer en in 1917 begint hij voor zichzelf.
Eigen onderneming
Vanaf 1926 is Elbertse Orgelmakers gevestigd in Soest. In 1929 komt zoon Jan in de zaak. Het zijn moeilijke jaren, eerst de economische crisis en daarbovenop de Bezetting van 1940-1945. Vanaf 1945 gaat het beter.
Orgelmaken heeft niets met werken te maken. Het gaat om passie, plezier, eerlijke materialen en vakmanschap.
Nederland krabbelt langzaam overeind en veel monumentale orgels vragen om de expertise van vader en zoon Elbertse. In de zestiger en zeventiger jaren gaan de zaken minder. Pneumatische orgels zijn niet langer hip, maar Elbertse Sr. heeft heel specifieke opvattingen over orgelbouw en klank. Hij houdt (ook) vast aan de pneumatische orgels. Hij is een principieel man, bescheiden en behoudend.
Het tij mee
Rond 1990 vindt er een (her)waardering van de 19e-eeuwse pneumatische techniek en de klank uit die tijd plaats. En Elbertse Orgelmakers is nog een van de weinigen met voldoende expertise op dit gebied. Dit zorgt voor eervolle opdrachten, zoals de restauratie en reconstructie van het pneumatische Van Leeuwen-orgel in Bodegraven (1995) en het Sauer-orgel in het Orgelpark (voormalige Parkkerk) te Amsterdam (2007).
Restauratie van historische orgels is echt een specialisme van Elbertse Orgelmakers. Veel tijd gaat verder op aan de restauratie en reconstructie van mechanische pijporgels, waaronder Maarschalkerweerd, Loret, Smits, Van Oeckelen, Flaes (& Brünjes), Ibach, Peereboom & Leiser, Wander Beekes, Nolting, Van Druten, Bätz, Indermauer, Ypma, Steenkuyl, Van Eynden/Van Pethegem en Rogier.
Wie orgel zegt, zegt kerk, en dat is inderdaad de hoofdmoot van het werk, zowel bouw, restauratie als onderhoud. Verliep de gunning vroeger nog binnen de respectievelijke zuilen, na 1990 is dat gaan schuiven.
Wereldwijd
Zoon Hans – de derde generatie – begint in 1968. Rustig aan, zo lijkt het, want hij krijgt alle ruimte om ‘het kleine orgel’ te leren kennen. De zaken gaan goed, met onder meer opdrachten voor kerken in Luttenberg, Zeist, Aerdenhout, Rutten, Alkmaar, Roosendaal, Kortenhoef, Utrecht, Tokio en Wassenaar. Tokio?
Het meeste gereedschap en het interieur stamt uit 1870 en voldoet nog uitstekend.
Ja, de beste orgelmakers komen regelmatig in het buitenland, zoals Sri Lanka, Curaçao, de VS en Japan. In Japan is zes procent van de bevolking christen, en die stelt hoge eisen. Alles moet precies zijn zoals in het Westen, dus ook het orgel. Dat is in Soest gebouwd en ter plekke geassembleerd. Een tijdrovende klus. Een beetje orgel bevat zo 3000 pijpen.
De vierde generatie
Door al dit succes groeit Elbertse Orgelmakers uit zijn jasje. In 1996 verhuist men naar een nieuw atelier, mooi op tijd voor Jos Elbertse, de vierde generatie (sinds 2009). Aan de opleiding zal het niet liggen. Eerst vier jaar aan het HMC (Hout- en Meubileringscollege) en daarna twee jaar bij collega-orgelmaker Gebr. Van Vulpen B.V. Het is verstandig om ook eens bij een andere orgelmaker rond te kijken. Omgekeerd kan eveneens.
Orgel van morgen
Orgelmaken heeft niets met werken te maken. Het gaat om passie, plezier, eerlijke materialen en vakmanschap. Klinkt hoogdravend maar is wel zo. Als orgelmaker heb je bovendien een hechte band met je medewerkers. Dienstverbanden van veertig, vijftig jaar zijn geen uitzondering. Maar de techniek staat niet stil. Nieuw is bijvoorbeeld het hyperorgel voor het Orgelpark in Amsterdam. Het ziet eruit als een gewoon orgel, maar het kan letterlijk ieder gewenst geluid maken door koppeling met IT. Barokorgel spelen via je gitaar of een beetje luchtdirigeren? Dit orgel vertaalt dat gelijk in de juiste muziek. Ook dat is Elbertse Orgelmakers.
